Op dit moment kan de Poolse sierteeltsector het beste worden omschreven als ‘veelbelovend maar niet helemaal voorspelbaar’. Net als in andere landen heeft de buitengewone hausse in de groene sector, veroorzaakt door de pandemie en de lockdowns, nieuwe klanten opgeleverd. Tegelijkertijd moeten we concluderen dat de hausse inmiddels voorbij is en dat het tijd wordt om meer balans te brengen in de bedrijfsvoering, rekeninghoudend met uitdagingen die de economie en een oorlogssituatie in de buurt met zich meebrengen.

Een stukje recente geschiedenis - met invloed op de huidige situatie

Na de invoering van de markteconomie in Polen in 1989 is de productie van boomkwekerijgewassen een van de snelst groeiende sectoren van de Poolse landbouw geworden. De sector werd gedomineerd door een aanzienlijk aantal kleinschalige familiebedrijven. De meeste van de toen bestaande kwekerijen werden opgericht in de jaren 1970 of 1980, d.w.z. tijdens het communistische tijdperk in Polen (1945-1989). Enkele bedrijven waren zelfs al opgericht in de periode voor de Tweede Wereldoorlog.

De toetreding van Polen tot de Europese Unie in 2004 betekende een stimulans. Dit kwam onder meer door Europese subsidies, de eenvoudigere handel binnen de EU en een toenemende welvaart onder binnenlandse klanten. In 1991 werd de Poolse vereniging van kwekers (Związek Szkółkarzy Polskich - ZSzP) opgericht door een groep kwekers. Deze vereniging heeft een grote invloed gehad op de ontwikkeling en de toestand van de sector. De ZSzP richtte een jaarlijkse internationale tentoonstelling op, werd lid van de European Nurserystock Association (ENA) en vertegenwoordigt Polen sinds 2018 in de International Association of Horticultural Producers (AIPH).

Huidige status

Volgens de laatste editie van de International Statistics Flowers and Plants (2023), gepubliceerd door de AIPH, bedroeg het totale areaal van de Poolse boomkwekerijgewassen in 2022 7174 hectare, met een productiewaarde van 324 miljoen euro. Deze cijfers zijn echter gebaseerd op schattingen, onderzoek en analyse (door Dawid Olewnicki van de Warsaw University of Life Sciences - SGGW), niet op harde cijfers. Die zijn namelijk niet beschikbaar.

Andrzej Kujawa, de huidige voorzitter van de ZSzP geeft toe dat de productie van boomkwekerijgewassen een sterke pijler van de Poolse tuinbouw blijft. Tegelijkertijd zegt hij een ommekeer te verwachten. Een belangrijke reden hiervoor is het verlies van de Russische markt, die naar schatting verantwoordelijk was voor zo’n 20% van de export van sierkwekerijproducten. Voor sommige kwekerijen was het zelfs het grootste deel van hun inkomsten. Voor bepaalde Poolse kwekers van siergewassen waren Russen jarenlang belangrijke klanten. Hieraan droegen het klimaat, productieprofiel, kwaliteit en de nabijheid van de markt uiteraard bij, evenals de gemakkelijke communicatie tussen de Slavische partijen die betrokken zijn bij de handelsbetrekkingen. Het grootste deel van Polen ligt in klimaatzone 6 (enkele kleinere delen - in koudere zone 5b en warmere zone 7). Het meeste kwekerijmateriaal dat hier wordt geproduceerd is daarom voldoende winterhard voor Oost- en Noord-Europa, waar Poolse planten dan ook naartoe worden geëxporteerd.De voorzitter van de ZSzP voegt eraan aan dat hij tamelijk optimistisch is als hij kijkt naar de activiteiten van zijn collega’s, die hun exportbestemmingen hebben gediversifieerd of zelfs volledig hebben gewijzigd. “Hun strategieën kunnen verschillen, maar het is het effect dat telt,” benadrukt Kujawa en hij geeft aan dat de juiste profilering van de klant de sleutel tot succes is.

En inderdaad: de oostelijke exportrichting was inderdaad kenmerkend voor de Poolse boomkwekerijsector. Polen ontwikkelde echter ook verkoop naar vele andere bestemmingen, waaronder niet-Europese. Rond 2010 werden Poolse boomkwekerijproducten naar ongeveer 40 landen geëxporteerd, met Duitsland als een van de belangrijkste afnemers. Tot nu toe is dit aantal alleen maar toegenomen.

Veranderende tijden

Polen blijft een belangrijke speler als coniferenproducent. Hoewel het aandeel van bladverliezende struiken en bomen en vaste planten regelmatig is toegenomen en tegenwoordig de overhand heeft, zijn naaldbomen nog steeds populair in het land. Thuja occidentalis ‘Smaragd’ neemt de eerste plaats in op de lange lijst van taxa - als een makkelijke, groenblijvende conifeer, geschikt voor hagen. De omvang van de productie is echter afgenomen, voornamelijk door het verlies van de Russische markt. Thuja ‘Smaragd’ is het paradepaardje van de grootste sierteeltkwekerij van Polen, deelnemer aan GGP Sutkowscy. Deze kwekerij bezit 300 hectare grond, waarvan meer dan 160 hectare wordt gebruikt voor de teelt. Grote exemplaren van Thuja en andere coniferen, gekweekt in de volle grond, vormen het kernproduct van dit bedrijf, dat ook bladverliezende struiken en bomen aanbiedt. De kwekerij exporteert ongeveer 80% van haar voorraad naar heel Europa. Tot het exportverbod naar Rusland werd 80% van de totale omzet (zowel uit buitenlandse als binnenlandse verkoop) gegenereerd door ‘Smaragd’. Op dit moment benadrukt eigenaar Michał Sutkowski dat “de tijden veranderen” en hij meldt een groeiende vraag naar andere boomkwekerijgewassen uit zijn assortiment, ook in containers (potten van minimaal 3 liter), zoals Carpinus, Fagus, Hydrangea, Euonymus enz. “In deze onvoorspelbare tijden die we sinds 2020 meemaken, moet je zo flexibel mogelijk zijn,” zegt Sutkowski en hij legt uit dat een van zijn doelen nu de gestage ontwikkeling van de laanbomenproductie is.

Laten we benadrukken dat gewone Thuja’s, die in aanzienlijke hoeveelheden worden verkocht, niet het kenmerk zijn van de Poolse boomkwekerijsector. Bij coniferen biedt geënt materiaal meer concurrentievoordeel. Dit was ook te zien op GrootGroenPlus 2023. Daar presenteerde kwekerij A&M Kałuzińscy Polskie Korzenie geënte coniferen (en magnolia’s) in containers, terwijl het bedrijf Multiflora - geënte liners voor verdere productie liet zien, met dennen als specialiteit. Er zijn meer bedrijven die enten aanbieden van een breed assortiment soorten en variëteiten. 

De productie van vaste planten zit in de lift. Siergrassen zijn in Polen momenteel ongekend populair, zowel in tuinen als in stedelijke groengebieden. Het aanbod is verrijkt met de cultivars van Poolse rassen, bijvoorbeeld de bekroonde Miscanthus sinensis ‘Boucle’ of Festuca ‘Miedzianobrody’ (Sunrise). In de toekomst zullen er nog veel meer worden geïntroduceerd.

Het meest succesvolle en internationaal erkende Poolse veredelingsprogramma is echter van toepassing op Clematis. Op dit moment zet Szczepan Marczyński de lange Poolse veredelingstraditie van dit geslacht voort (bijv. Clematis Blue Angel = ‘Błękitny Anioł’ of ‘Warszawska Nike’ van S. Franczak) en zal hij zeker nog meer nieuwigheden toevoegen aan de lijst van zijn eigen 72 cultivars.

Uitdagingen

De hausse in de groene industrie als gevolg van de pandemie had gevolgen voor de ontwikkeling van de kwekerijsector, zowel op het gebied van oppervlakte als het aantal producten en inkomsten. Kwekers konden de prijzen van hun producten verhogen. Het uitbreken van de grootschalige oorlog in Oekraïne in 2022 was ook een gamechanger voor de branche. De productiekosten stegen aanzienlijk, net als de inflatie. De gemiddelde jaarlijkse inflatie in Polen in 2023 bedroeg 11,4%. Dit betekende een afname van de koopkracht van de gemiddelde Poolse klant. Dat maakt dat kwekers momenteel terughoudend zijn in het verhogen van prijzen van boomkwekerijproducten op de binnenlandse markt. Economisch gezien zou het logisch zijn, maar dit heeft zeker invloed op de afzet.

Wat misschien wel veel belangrijker is: de arbeidskosten en het personeelstekort worden steeds problematischer voor kwekers. De populistische regering die tussen 2015 en 2023 in Polen aan de macht was, verhoogde regelmatig het wettelijke minimumloon. In de boomkwekerijsector, waarin veel handarbeid nodig is, werd het tekort in februari 2022 nog eens verergerd door de uittocht van Oekraïense mannen die zich vanaf toen massaal meldden bij het leger. Als gevolg daarvan is de schaalvergroting die we de afgelopen jaren in Polen zagen tot stilstand gekomen.

Enkele andere uitdagingen waar kwekers mee te maken krijgen zijn:

- de onvoorspelbare klimaatomstandigheden, met gevaarlijke extremen;

- nieuwe plagen en ziektes die met de voorraad uit het buitenland worden ‘geïmporteerd’ of zich noordwaarts verplaatsen als       gevolg van de opwarming van de aarde;

- een afnemend aantal efficiënte gewasbeschermingsmiddelen die beschikbaar zijn op de EU-markt; - beperkingen, zoals het      verbod op het gebruik van turf in de productie of op exportmarkten.

Dit seizoen

Poolse kwekers zijn dit jaar positief over de verkoop aan tuincentra aan het begin van het seizoen. Dit gevoel werd nog eens versterkt door het warme weer in februari 2024 en de algemene tendens dat bestellingen eerder worden afgeroepen. De waargenomen afkoeling van de vastgoedmarkt en beperkte nieuwe investeringsmogelijkheden in Polen lijken geen invloed te hebben op de interesse om te investeren in planten.

“De COVID-jaren hebben ervoor gezorgd dat veel mensen zich hebben gestort op het creëren van een groene omgeving,” vertelt Jakub Kurowski, mede-eigenaar en derde generatie van de kwekerij Kurowscy. Hij hoopt dat dit jaar de voortzetting van het seizoen net zo goed zal zijn als de start in het vroege voorjaar. Michał Sutkowski deelt deze mening en zegt dat de Poolse sierteeltsector het goed doet in vergelijking met veel andere sectoren. Hij voorspelt dat het huidige seizoen niet slechter zal zijn dan het vorige. 

Namens Vakbeurs GrootGroenPlus: Chantal van Kuyck, beursmanager

De kwekerijsector in Polen kent net als die in Nederland meerdere kansen en bedreigingen. We zien na de pandemie weer jaarlijks het aantal Poolse deelnemers en bezoekers stijgen. Op de beursvloer worden de bestaande relaties verstevigd en nieuwe contacten aangegaan.”