Afgelopen winter en voorjaar is er meer neerslag gevallen dan in voorgaande jaren. Dat heeft bij veel kwekerijen en ook bij bestaand groen, zoals stadsparken en tuinen, gezorgd voor aanzienlijke uitdagingen. Overvolle waterwegen en verzadigde bodems zijn niet alleen een tijdelijk ongemak, maar hebben langdurige gevolgen voor de gezondheid en groei van bomen en planten.

Verzadigde bodem: een onzichtbare vijand

Eén van de grootste problemen die voortkomen uit extreme regenval is de verzadiging van de bodem. Wanneer de bodem volledig verzadigd is met water, kan dit leiden tot verschillende negatieve effecten. Een gezonde bodem bevat voldoende hele kleine luchtdeeltjes rondom de wortels van de planten, waardoor deze niet zullen verstikken. Verstikking leidt onder andere tot wortelrot; een aandoening die zich snel kan verspreiden en een aanzienlijke impact heeft op de groei en gezondheid van bomen. Ook kan een verzadigde bodem leiden tot verzakking. Wanneer een bodem te veel water absorbeert, wordt deze zwaar en compact. Dit vermindert niet alleen de porositeit van de bodem, maar kan ook de stabiliteit van bomen in gevaar brengen. Minder diepgewortelde bomen en planten en jonge boompjes lopen het grootste risico om te vallen omdat zij onvoldoende verankering hebben.

Wortelrot en vertraagde groei: belangrijke gevolgen voor boomkwekerijen

Voor boomkwekers is wortelrot één van de meest gevreesde gevolgen van een natte periode. Deze schimmelziekte, ook wel Phytophthora genoemd, gedijt in natte omstandigheden en kan snel een hele kwekerij besmetten. Aangetaste bomen vertonen symptomen zoals verwelking, verkleuring van bladeren, en - in ernstige gevallen - het afsterven van de boom.

Daarnaast zorgt de verzadiging van de bodem voor vertraagde groei. Om optimaal te kunnen groeien, hebben bomen en planten een goede balans nodig tussen water en lucht in de bodem. Te veel water verstoort deze balans en zorgt ervoor dat de wortels niet goed functioneren, wat resulteert in langzamere groei en verminderde vitaliteit. Dit betekent dat kwekers langer moeten wachten op verkoopbare bomen, wat extra kosten met zich meebrengt. Het spreekt voor zich dat de financiële impact voor de bedrijven enorm is.

Gevolgen voor stadsparken en tuinen

Niet alleen boomkwekerijen, maar ook bestaande groene ruimtes als stadsparken en tuinen hebben te lijden onder overvloedige regenval. In stedelijke gebieden, waar de bodem vaak al compact is door bebouwing en menselijke activiteiten, kan extra wateroverlast leiden tot ernstige problemen. De grond is er namelijk al zo verdicht dat het water er maar moeilijk wegtrekt, en daarmee al snel zorgt voor waterverzadiging. Daardoor staan planten en grasvelden te lang met de wortels in het water, waardoor ze eigenlijk verdrinken. Kale plekken en afstervende vegetatie zijn direct het zichtbare gevolg. Gemeenten en parkbeheerders moeten extra maatregelen treffen om de schade te beperken en herstelwerkzaamheden, zoals verbeteren van drainage en vervanging van beschadigde beplanting uitvoeren. Dit brengt veel kosten met zich mee.

Een weerbare bodem is van essentieel belang

Gezien de verwachting van meer extreme weersomstandigheden in de toekomst is het beschikken over een weerbare bodem van essentieel belang. Een weerbare bodem kenmerkt zich door een gezonde bodemstructuur met zowel een goede waterbuffering én goede drainage. Ook bevat deze voldoende biodiversiteit in en boven het maaiveld. Dat alles draagt bij aan de goede omstandigheden om overtollig water beter af te voeren en de bodemstructuur te behouden. 

Om wateroverlast te voorkomen kunnen boomkwekerijen investeren in drainagesystemen die het overtollige water snel en efficiënt afvoeren. Dit kan variëren van ondergrondse buizen tot greppels en slootjes die het water wegvoeren van de laag waarin de plantenwortels zitten. Een preventieve maatregel is ook het aanleggen van verhoogde plantbedden. Doordat deze in de regel een goede beluchting hebben, blijven de plantenwortels toegang krijgen tot zuurstof. 

Organische lagen en innovatieve bodemoplossingen

Om het hoofd te bieden aan de gevolgen van toekomstige overvloedige neerslag, zal gekeken worden naar twee belangrijke componenten. Het eerste is het verbeteren van het bufferend vermogen van de grond. Daarvoor is het op peil brengen en houden van het organische stofgehalte van de bodem van essentieel belang. Door organische materialen als compost en mulch toe te voegen aan de bodem, kan de structuur en daarmee het vermogen om water vast te houden worden verbeterd. Organisch materiaal bevordert een gezonde bodemfauna, wat vervolgens de beluchting en drainage verbetert. Deze lagen zijn niet alleen van belang voor het watersysteem, maar ze spelen ook een belangrijke rol in het aanbod aan voedingsstoffen voor de groei van bomen en planten. Daarnaast denken de professionals vooruit en passen zij zich aan de veranderende klimatologische omstandigheden aan, door grootschalig te investeren in bodemverbetering.

Het gebruik van geavanceerde en innovatieve technologieën zoals bodemvochtsensoren kan kwekers helpen om actuele (real-time) informatie te krijgen over de vochtigheidsgraad in de bodem en daarmee te voorkomen dat deze in tijden van droogte zo ver uitdroogt dat het water er eerder van afspoelt dan dat het in de bodem trekt. 

Gericht onderzoek: innovatie in de praktijk

Een voorbeeld van een succesvolle aanpassing is een kweker die na een reeks natte seizoenen heeft geïnvesteerd in een geavanceerd drainagesysteem, gecombineerd met sensortechnologie. Door gebruik te maken van bodemvochtsensoren is er nu nauwkeurig inzicht in wanneer de bodem verzadigd raakt. Daarmee krijgt de kweker vroegtijdig het signaal het drainagesysteem te activeren om overtollig water af te voeren. Deze aanpak heeft geleid tot een aanmerkelijke vermindering van wortelrot en verbeterde groeiresultaten. Extra winst die daarbij gehaald is, is dat er ook minder ziekten en plagen zijn waargenomen.

Wat staat boomkwekerijen en groenbeheerders te doen?

De extreem natte winter van 2023/2024 heeft de kwetsbaarheid van onze bodems en groene ruimtes blootgelegd. Voor boomkwekerijen en groenbeheerders blijft het cruciaal om proactieve stappen te nemen om hun bodems weerbaarder te maken. Investeren in goede drainage, organische lagen en innovatieve technologieën zal helpen om de impact van toekomstige wateruitdagingen te verminderen. Alleen door nu maatregelen te treffen, zorgen we ervoor dat onze bomen en planten gezond blijven en onze groene ruimtes zich tonen in al hun pracht en praal, ongeacht de weersomstandigheden.

De uitdagingen zijn groot, maar met de juiste aanpak en toewijding helpen boomkwekerijen en groenbeheerders om een duurzame toekomst te bouwen, waarin zowel bomen als mensen kunnen gedijen. 

De ervaringen van Groot-GroenPlus-deelnemer Laurens van Haperen van de gelijknamige kwekerij van coniferen en heesters uit Wagenberg

Laurens: “Na twee opeenvolgende natte winters zijn de gevolgen duidelijk zichtbaar op onze percelen. Vooral Chamaecyparis-soorten hebben te lijden gehad.” Namens de KwekersBode vroegen we Laurens of hij dit nog heeft kunnen corrigeren. Laurens: “Ingrijpen tijdens de teelt is moeilijk, daarom proberen we voor aanvang van de teelt de omstandigheden optimaal te maken door groenbemesters te telen, in de zomer te kilveren (red: kilveren is met een frees pas geploegde grond fijnmaken en het land egaliseren waardoor het perceel verzekerd is van een goede waterafvoer), afwateringssloten te graven en extra organisch materiaal aan te brengen. Bij deze ingrepen is het behoud van de bouwvoor, hierin vindt de meeste wortelvorming plaats, cruciaal. We merken dat water op sommige plekken in het perceel blijft staan, wat de bodemstructuur aantast en het bodemleven negatief beïnvloedt door een tekort aan zuurstof. Dit leidt tot een minder goed ontwikkeld gewas door verminderde beworteling tijdens het groeiseizoen.” We vroegen of een goede drainage de oplossing is. Laurens: “Steeds vaker overwegen we peilgestuurde drainage aan te leggen om waterstanden in de winter en zomer te reguleren. Het gebruik van meetinstrumenten biedt hierbij grote voordelen, omdat vochtmetingen gerichter handelen mogelijk maken. Dit vermindert het ‘telen op gevoel’ en kan met een pF-curve goed worden onderbouwd. Concluderend vinden we dat de groene sector proactief stappen moet zetten. De weerbaarheid van de bodem is essentieel en iedereen kan op zijn eigen manier bijdragen aan een betere bodemkwaliteit."

We stelden deze vragen ook aan Huib den Dunnen van de gelijknamige vollegrond sierheesterkwekerij H. den Dunnen uit Zundert.

Huib: “Laat ik beginnen met het feit dat we eigenlijk nog nooit met zoveel water te maken hebben gehad als afgelopen seizoen. Op onze vollegrondskwekerij, waar wij lastige bladverliezende sierheesters met kluit kweken, is het dan ook een behoorlijke uitdaging geweest om alles fatsoenlijk door dit natte seizoen heen te krijgen. Op zich is dit uiteindelijk redelijk gelukt, omdat we voor aanvang van iedere teelt een aantal maatregelen treffen.”

Welke maatregelen hebben jullie getroffen? Huib: “Ons perceel is gedraineerd en ligt behoorlijk hoog ten opzichte van de grote beek in Zundert, waar het water uiteindelijk naartoe stroomt. Voor iedere teelt leggen wij alles terug op afschot en woelen wij de ondergrond goed los. Ook het gebruik van compost begint zijn vruchten af te werpen. Daarnaast is het kweken op bedden een groot voordeel in zo’n natte winter. Overvloedige regen kan namelijk ook via de paadjes van het land stromen. Om te voorkomen dat al het water meteen de sloot in stroomt, zaaien wij een brede grasbaan in die tevens dienstdoet als rijpad. Ook tijdens de teelt komen wij eigenlijk niet met zware machines op het land, waardoor de bedden lekker luchtig blijven.”

Eind goed al goed? “Achteraf is het altijd makkelijk praten en ook wij hebben ons druk gemaakt over de vraag of alles wel in leven zou blijven, maar wanneer we nu kijken naar de gewassen die dit jaar leverbaar moeten worden, zien we een goede gewasontwikkeling."

De KwekersBode vroeg ook de werkgroep Water van Coöperatieve vereniging Treeport om een reactie:

Het onderwerp water bevat voor ons twee kanten. Kwaliteit en kwantiteit. Aan de kwaliteit werken we al jaren samen met waterschap Brabantse Delta (WSBD). Het met hen opgerichte project Schoon Water voor Brabant heeft ervoor gezorgd dat we grote stappen hebben kunnen zetten in het verbeteren van de waterkwaliteit. Ook bij het vraagstuk rondom kwantiteit werken we goed samen met WSBD. Zij helpen ons bij het afvoeren van het teveel aan water, maar ze hebben ook kennis van en begrip voor de watervraag voor onze teelten. Een veelgehoorde opmerking deze winter was “Ach, het is niet ondenkbaar dat we over vier weken om water zitten te smeken.” Het toont aan hoe lastig het gaat zijn om het algehele watersysteem af te stemmen op de toekomst. Gelukkig is Treeport met veel leden die hun kennis delen en bereid zijn om hier hun tijd in te steken. 

Namens Vakbeurs GrootGroenPlus: David Bömer, voorzitter

“ Water is in meerdere opzichten belangrijk voor de boomteeltsector. Het is dan ook goed om te zien dat meerdere specialisten, met kennis over kwaliteit en kwantiteit, op de beursvloer aanwezig zijn. Hun kennis is zo welkom als een heerlijk glas water op een zonnige dag!”