In het verleden werden boomkwekerijgewassen altijd in de volle grond geteeld, maar toen de pot- en containerteelt eind jaren 70 in Nederland van de grond kwam, opende dit geheel nieuwe mogelijkheden. Zo bestaat er voor gewassen die in pot of container zijn gekweekt geen specifiek plantseizoen en kunnen ze - zolang er geen vorst in de grond is - het hele jaar door worden aangeplant.

Niet-tuinbezitters konden dankzij deze nieuwe vorm van telen ook sierplanten in een mooie pot op hun balkon of terras zetten. En waar het traditionele afzetseizoen voor boomkwekerijproducten vier tot vijf maanden besloeg, rekte de pot- en containerteelt deze periode op tot zeker acht tot negen maanden. Tuincentra en hoveniers kunnen nu planten aanbieden op het moment dat ze van nature sierwaarde hebben en zo zijn voor de detailhandel met de visueel aantrekkelijke plant hele nieuwe afzetmogelijkheden ontstaan - geschikt voor impulsaankopen.

Speciale bemesting bij pot- en containerteelt

Hoewel pot- en containerteelt op een bepaalde manier 'gemakkelijker' is dan telen in de volle grond, zijn er natuurlijk ook zaken om rekening mee te houden. Zo worden planten in kleine potten of grote containers, balkonplanten en kamerplanten meestal in substraten gekweekt en hebben daarom speciale meststoffen nodig. Om een goede voorziening van voedingsstoffen in de loop van maanden te garanderen, kunnen langzaam werkende en gecontroleerde meststoffen worden toegediend. Ze kunnen in het substraat worden gemengd door de potgrondleverancier of je kunt ze zelf doseren. Ook fertigatie kan in dit soort teeltsystemen worden toegepast als hoofdbemesting of om de voeding tijdens de teelt bij te sturen.

In het verlengde van de speciale bemesting, ligt natuurlijk ook de vraag in hoeverre pot- en containerteelt bijdraagt aan biologisch telen. Vanuit de markt - waaronder het openbaar groen - ontstaat een groeiende vraag naar biologisch geteelde boomkwekerijproducten. Vanuit de pot- en containerteelt komt in reactie daarop een groeiend, gevarieerd aanbod van onder meer biologische heesters, vaste planten, bosen haagplantsoen en laanbomen.

Watergift op de juiste manier

In de afgelopen jaren is er ook veel veranderd op het gebied van bewatering. Waar men vroeger volledig vertrouwde op de regen, werd daarin later veel meer gestuurd om tot meer consistente oogsten te komen. De meest effectieve manier van bewateren is uiteraard ook een belangrijk item als het gaat om pot-en containerteelt.

In pot- en containerteelt kennen we inmiddels een breed assortiment, met veel verschillende (pot) maten en diversiteiten. De juiste watergift wordt met name bepaald op basis van de mate waarin de plant vocht ook weer verdampt. Hoe groter het bladoppervlak, des te groter de verdamping is. Ook het klimaat op een locatie en de lichtintensiteit zijn bepalend voor de verdamping van een gewas. En natuurlijk. Het bufferende vermogen van de potgrond of het substraat dat wordt gebruikt. In de pot- en containerteelt wordt daarom regelmatig precisietechnologie ingezet door de kweker, om zo de juiste waterflow voor bodem en gewas te bepalen om een optimale groei en uniformiteit te krijgen.

Verduurzaming pot- en containerteelt  

In de pot- en containerteelt wordt veel gebruik gemaakt van veen als grondstof voor het substraat. Tegenwoordig komt deze toepassing van veen echter steeds meer onder vuur te liggen, met name internationaal. Ook de maatschappelijke druk om veen in potgrond en substraten te vervangen neemt toe. Veen is namelijk een fossiele grondstof die eindig is en de ontginning ervan heeft een negatieve impact op het milieu. Daarom is het in de overgang naar een duurzame tuinbouwsector noodzakelijk dat telers afstappen van het gebruik van veen. Toch zijn er nog niet veel alternatieven beschikbaar en zijn de beschikbare alternatieven niet geschikt voor elke teelt. Plantentelers zoeken dus naarstig naar geschikte alternatieven. Verduurzamen is voor de pot- en containerteelt relevant, omdat daarmee gezocht wordt naar andere teeltmedia. In dat kader organiseerden de LTO Vakgroep Bomen, Vaste planten en Zomerbloemen, LTO Glastuinbouw, Plantum en Royal Flora Holland in januari het online symposium ‘Veen in potgrond en zoektocht naar alternatieve substraten’. Kokos is een afvalproduct uit de kokosindustrie, maar hoe duurzaam is het als het met schepen van de andere kant van de wereld moet komen? WUR inventariseert nu welke (afval)producten beschikbaar zijn in onze omgeving en geschikt zouden kunnen zijn als substraat. Het ILVO Vlaanderen meldt positieve resultaten: De micro-organismen die van nature aanwezig zijn in veenalternatieven zoals compost en (natuur)beheerresten, kunnen de groei van planten stimuleren én op een natuurlijke manier plantenziektes onderdrukken, vaak zelfs nog beter dan veen. Dat blijkt uit het doctoraatsonderzoek van Steffi Pot aan KULeuven Campus Geel in samenwerking met ILVO en PCS. Bovendien kunnen, zo blijkt, verschillende methodes (bv. bemesting en het toevoegen van artificiële wortelexudaten) diezelfde micro-organismen sterk beïnvloeden, zodat ze de groei en de gezondheid van de plant nóg meer kunnen stimuleren. Ook composten en beheerresten (de biomassa die vrijkomt bij het beheer van natuurgebieden, zoals heideterreinen en bossen) zijn interessante alternatieven voor veen.

Pot- en containerteelt: ook onmisbaar in de toekomst

Als we kijken naar de trends, dan blijft pot- en containerteelt ook een grote rol spelen in de toekomst. Hoewel ook deze vorm van telen zich verder zal ontwikkelen aan de hand van de vraag vanuit de markt en met oog op verduurzaming van de branche, lijkt het erop dat alle ingrediënten voor een succesvolle toekomst aanwezig zijn. Het is aan de sector om daar op een slimme, effectieve en efficiënte wijze mee om te gaan. En als we op het verleden kunnen vertrouwen, dan weten we dat dat goed komt!

Wat denken onze deelnemers?

Gerrit Tessemaker van De Buurte Kwekerijen uit Oene staat aan het hoofd van een kwekerij van groenblijvende tuinplanten en haagplanten. Het bedrijf kweekt en verkoopt een breed assortiment aan planten. De planten worden verkocht aan professionele partijen zoals tuincentra, hoveniers en groothandel in binnen- en buitenland. Het bedrijf bestaat uit 245 Ha boomkwekerij verdeeld over 4 vestigingen: Oene, Heerde, Uddel, en Twello. Er werken 30 betrokken medewerkers in vaste dienst, die in piekperiodes aangevuld worden met flexkrachten. “Natuurlijk proberen we zou rendabel mogelijk te kweken,” zegt Gerrit. "Daarvoor hebben we een aantal slimme bedrijfseconomische keuzes gemaakt. Zo zijn het grootste deel van al onze machinerieën en rollend materieel in eigendom. Verder is het ook afhankelijk van de marktsituatie. Door middel van mechanisatie en zo weinig mogelijk handjes - want die zijn tegenwoordig heel duur en lastig te krijgen - proberen we tegen een zo laag mogelijke kostprijs te werken." In dit kader is het bedrijf nog niet overgegaan op een irrigatiesysteem als druppelbevloeiing. Gerrit: “We zitten hier in een wildrijk gebied, reuzeleuk natuurlijk, maar als je ontdekt dat konijnen de leidingen van je druppelbevloeiing hebben stuk gebeten, zijn je planten al verdroogd.” Voorlopig gaat de beregening, indien nodig, nog gewoon via haspels.

Wat betreft duurzaamheid zegt Gerrit: "Het kweken van een goede plant begint met een goede start. Daarvoor maken we ook gebruik van stalmest en van groenbemesters. Het onkruid wordt verwijderd met een schoffel of wied-eg. Waar nodig wordt met laag volume gespoten om zo min mogelijk chemische middelen te gebruiken. We zijn natuurlijk ook aangesloten bij MPS. Biologisch telen, tja dat vraagt een omschakeling. Vanuit de markt moet er wel vraag naar zijn en wij constateren die vraag bij onze afnemers nog niet voldoende. Maar als dat de vraag wordt, dan zul je er op moeten inspelen.” Het volledig uit de grond halen van teelten ziet Gerrit bij hun gewassen niet echt doorzetten. “Dit heeft vooral te maken met een hogere (kost) prijs voor potgekweekt en de vollegronds planten zijn gewoon ‘zwaarder/forser’." “Een trend die zich doorzet," aldus Gerrit, “is dat de klant kleinere partijen per keer afroept om zo versere handel te houden op het tuincentrum.”

De Italiaanse kwekerij Vivai Guagno kweekt planten in potten en bakken, maar ook nog steeds in de volle grond. Wortelbollen zijn een relevant onderdeel van dit bedrijf geweest, maar het kweken in containers is sterk gegroeid. Gloria Guagno ziet de mogelijkheid om het hele jaar door te planten als een groot voordeel van het kweken in potten. “Het helpt tegen de effecten van kortere winters en stelt klanten in staat om de vrije tijd te optimaliseren. En het biedt ook voordelen op het gebied van logistiek, omdat containers het beheer van bestellingen vereenvoudigen in geval van kleine hoeveelheden en onzekere laaddata.”

Het hoofdkantoor van het bedrijf bevindt zich in Santa Giustina in Colle (Padova), waar al 40 jaar bosplanten in containers worden geproduceerd. Hier worden zaden geboren die vervolgens worden opgekweekt in kleinere containers (tot CLT10). Als aanvulling op de bosbouwtraditie biedt Vivai Guagno in deze kwekerij een vernieuwd assortiment jonge bomen, bedoeld voor verdere vermeerdering of stedelijke herbebossing. In de loop van de tijd is het assortiment uitgebreid met siersoorten en enten. In hun tweede kwekerij in Comacchio (Ferrara) beslaat de productie van CLT15 tot CLT1500 nu 30 hectare. Hier worden kant-en-klare meerstammigen, bomen en struiken verder gekweekt om hun assortiment compleet te maken. “Water geven gebeurt meestal via druppelirrigatie en sproeiers in het geval van kleinere potten,” zegt Gloria. “Er zijn systemen gekozen om waterverlies te minimaliseren, waarbij verdere investeringen in modernisering van minder efficiënte planten worden gepland. Het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen is beperkt, aangezien de meeste gekweekte soorten resistent zijn tegen ongedierte, en wij werken bij voorkeur biologisch."

De basis van Boomkwekerij Heyeveld uit As (B) ligt in de jaren 30, toen Mathijs Peters en zijn echtgenote Jeanne Deville groenteplanten begonnen te kweken en te verhandelen. Zo’n drie decennia later werd dit door hun zonen omgezet naar de teelt van tuinplanten en de aanleg van tuinen. Momenteel wordt het bedrijf geleid door Leon Peters en Jan Nijs. Die laatste is als eerste niet-familielid in de directie gekomen. Inmiddels is Kwekerij Heyeveld is een sortimentskwekerij en kweekt winterharde tuinplanten in diverse potmaten en in volle grond op een oppervlakte van circa 100 ha. Het assortiment omvat haag- en veredelde coniferen, diverse heesters en grassen. De afnemers zijn groothandels, exporteurs en tuin- en plantencentra en andere kwekers. 

Duurzaamheid, de zorg voor het milieu, neemt bij het bedrijf een belangrijke plaats in. Zij hebben een carbon footprint laten maken. Dit is een term voor de som van totale uitstoot. Uitstoot bestaat uit allerlei verschillende broeikasgassen, zoals methaangassen, f-gassen en CO2. Zoals afgesproken bij het Klimaatverdrag van Parijs wil de Europese Unie in 2050 klimaatneutraal zijn. Dat betekent dat er dan netto geen broeikasgassen meer worden uitgestoten. “Op basis van de resultaten van die carbon footprint-meting zijn we begonnen met het terugdringen van ons dieselverbruik en het zoveel mogelijk gebruiken van biodiesel,” zegt Jan Nijs. “Ook ons verwarmingssysteem voor de burelen werd gewijzigd waardoor we minder gas gebruiken.” Irrigatie is een aandachtspunt bij Kwekerij Heyeveld. Voor de volle grond wordt druppelbevloeiing gebruikt en voor de pot- en containerteelt wordt naast druppelbevloeiing ook óverhoog beregend, maar alle niet opgenomen water wordt weer keurig teruggeleid naar grote watercontainers, zodat er geen water verloren gaat. Jan Nijs: “Ons bedrijf overweegt op dit moment nog niet om over te stappen naar biologisch telen, maar gaan wel stap-voor-stap verder op het pad van duurzaamheid. Dat betekent ook het terugdringen van het middelengebruik en een verdergaande automatisering en mechanisatie.” Het bedrijf heeft onlangs een bijkomende portaaltrekker in gebruik genomen en een snoeimachine voor de struiken en bollen. “De ontwikkeling van de techniek gaat steeds verder,” zegt Jan, “Ik zie vooral een steeds verdergaande verbetering van bestaande techniek, niet zo zeer grote veranderingen. Wat de teelt betreft zien we dit jaar opnieuw dat vollegrondskweken niet evident is vanwege de klimaatveranderingen en extremere weersomstandigheden. De teelt in pot is toch eenvoudiger en heeft bovendien het voordeel van het jaarrond te kunnen leveren."

Namens Vakbeurs GrootGroenPlus: Corianne Oudijk, penningmeester

“ Op GGP zijn veel pot- en containerteeltkwekers uit binnen- en buitenland te vinden. Ze beslaan een aanzienlijk deel van de beursvloer. Zij tonen een kwalitatief en volledig sortiment.”