Afgelopen winter was er weer veel bijensterfte onder de honingbijen. Bij de eerste controle van de bijenkasten door de imkers bleken veel bijenvolken afgestorven te zijn of heel sterk verzwakt. Hier zijn verschillende oorzaken voor aan te wijzen en verder onderzoek is zeker nog nodig. Maar: duidelijk is al wel dat de grote bijensterfte dit keer niet wordt veroorzaakt door de neonics. Dat zijn echter niet de enige vijanden die bijen hebben. Er zijn meer zaken die een bijenvolk kunnen verzwakken. Hier zullen we een aantal van deze oorzaken uitdiepen.

Maar eerst: de honingbij

De honingbij (Apis mellifera) vormt grote kolonies met aan het hoofd één koningin, werkbijen (vrouwelijke bijen) en darren (mannelijke bijen). Honingbijen worden in kasten gehouden en kunnen in de zomer uitgroeien tot een populatie van meer dan 50.000. Honingbijen zijn de belangrijkste bestuivers van bloeiende planten en zijn onmisbaar voor het ecosysteem en voor de landbouw. Er worden door de imkers in onze lage landen voornamelijk twee rassen gehouden, zgn. Carnica-bijen en Buckfast-bijen. Beiden zijn zachtaardig bij kastcontrole. De taak van de imker bestaat uit de bijen goed te verzorgen en zwermen te beletten. In een goed drachtjaar wordt de imker dan beloond met heerlijke honing. Er zijn ca. 360 soorten wilde bijen in Nederland en België, die voornamelijk solitair leven. Ook zij zijn belangrijk voor de bestuiving van bloeiende planten. Die bestuiving komt in gevaar door de hevige bijensterfte waar we mee te maken hebben, met verschillende oorzaken. 

OORZAAK 1: De invloed van de schadelijke Varroa-mijt

De Varroa-mijt is één van de zwaarste uitdagingen voor de moderne imkerij. De ectoparasiet met wetenschappelijke naam, Varroa destructor, is de veroorzaker van de Varroa-mijtziekte (varroatose) bij bijen. Deze exotische parasiet is een grote bedreiging voor de Europese honingbij. Deze mijtsoort komt uit Azië en werd voor het eerst in Nederland aangetroffen in 1983. Varroa-mijten verzwakken de bijen en kunnen virusziektes overbrengen, met een hoge wintersterfte tot gevolg. De bestrijding van deze schadelijk mijt door de imkers wordt uitgevoerd met oxaalzuur, mierenzuur of varianten hiervan. Ook lopen er heel wat proeven met een zogenaamde broedbeperking om de mijten samen met het besmette broed weg te halen.

OORZAAK 2: Beperkt aanbod aan voedsel

Bijen hebben behoefte aan goede waardplanten voor zowel nectar als pollen. Er zijn verschillende databanken die de waarde aangeven per plantensoort. Niet elke bloeiende plant is waardevol voor de bijen. In de lente/ zomer bloeit er genoeg, maar in het vroege voorjaar en najaar zijn er heel weinig goede drachtplanten. Met enkel onze inheemse soorten redden we het dan niet. In tuinen kunnen we perfect de beste bijenplanten gebruiken die terug te vinden zijn in het brede sortiment van onze kwekers. Bijen zien de kleur paars beter dan andere kleuren. Het is dan ook logisch dat de beste bijenplanten paarse bloemen hebben. Daarbij kunnen we bijvoorbeeld denken aan lavendel (Lavandula), sieruien (Allium), vlinderstruik (Buddleja) en kattenkruid (Nepeta faassenii).

OORZAAK 3: Weersomstandigheden

Ook het weer heeft een grote invloed op het vlieggedrag van de bijen. Een nat, koud voorjaar en/of een natte zomer heeft grote gevolgen. Bijen kunnen bij slecht weer nauwelijks uitvliegen en ook vele bomen en struiken bloeien onregelmatig of veel te kort. Dit beperkt de dracht aanzienlijk en heeft dus rechtstreekse gevolgen voor de bijenpopulatie. Daarnaast kan dit ervoor zorgen dat bijen aanzienlijk zwakker de winter ingaan, waardoor de kans op overleven ook weer kleiner wordt. 

OORZAAK 4: Vervuiling

In onze moderne samenleving hebben we veelvuldig te maken met vervuiling. We gebruiken tal van chemische stoffen die invloed hebben op onze gezondheid, maar ook op die van onze fauna en flora. Een aantal van deze stoffen blijft helaas onder de radar van de algemene media, denk aan dioxines, Pcb’s, PFOS, lood cadmium, arseen, kwik, enz. Deze stoffen zijn soms echter wél in hoge concentraties terug te vinden in bepaalde gebieden. Van deze stoffen weten we ook dat ze schadelijk zijn. De media, maar ook diverse groene organisaties, schilderen gewasbescherming vaak af als de grote boosdoener. En hoewel het duidelijk is dat gewasbescherming oordeelkundig moet worden gebruikt en we de impact niet moeten minimaliseren, is er voldoende vakbekwaamheid aanwezig bij onze kwekers. Allen moeten zij jaarlijkse opleidingen doorlopen voor het behoud van hun spuitlicentie of fytolicentie. Een aantal jaar geleden werd één van de mogelijk oorzaken van bijensterfte toegewezen aan de zgn. neonics (neonicotinoïden). In Europa gelden al sinds 2013 beperkingen en is sinds 2018 een totaalverbod op het gebruik van kracht. We zijn ondertussen 6 jaar verder en de winterbijensterfte is nog altijd torenhoog, dus deze invloed was blijkbaar toch niet zo groot. 

OORZAAK 5: Invasieve Aziatische hoornaar

Deze redelijk nieuwe invasieve exoot is een vraatzuchtige rover die hele kolonies van bijen kan verwoesten. De laatste jaren is de Aziatische hoornaar aan een felle opmars bezig en deze dient onder controle gehouden te worden. Deze rover zou in de toekomst wel eens de grootste bedreiging kunnen worden van onze honingbijen. Deze Aziatische hoornaar is inmiddels wel opgenomen op de zogenoemde Unielijst voor invasieve exoten, wat wil zeggen dat binnen de Europese Unie is afgesproken om verspreiding van dit soort zoveel mogelijk te voorkomen. 

Bijensterfte blijft zorgelijk

De toenemende bijensterfte blijft zorgelijk. Hoewel wintersterfte van honingbijen jaarlijks voorkomt, is deze in sommige jaren problematisch. Dit heeft verschillende oorzaken en soms speelt een combinatie aan factoren. Een goede verzorging en ziektebeheersing van de bijen blijven belangrijk om de gevolgen zoveel mogelijk tegen te gaan. Ook blijft het essentieel om te zorgen voor voldoende drachtplanten tijdens de volledige vliegperiode. Hiervoor wordt aangeraden om zoveel mogelijk planten te gebruiken die bijen aantrekkelijk vinden, met voldoende stuifmeel en nectar. Voor een goed advies en een breed assortiment van bijpassende planten kunt u uiteraard terecht bij de kwekers op vakbeurs GrootGroenPlus. En komt u de Aziatische hoornaar tegen? Meld dit dan bij imkers of via waarneming.nl of vespawatch.be.

We vroegen een aantal deelnemers van vakbeurs GrootGroenPlus naar hun visie:

Didier Hermans van Herplant BV en BetterBuxus®, beide deelnemer aan vakbeurs GrootGroenPlus, houdt al jaren bijen op de kwekerij, waaruit ook een eigen honing voortkomt. Didier zegt daarover: “Buxus is een prima bijenplant, evenals de Prunus. Er zijn beweringen in de media dat Buxus geen bijdrage zou leveren aan de biodiversiteit en slechts een ordinaire tuinplant zou zijn. Niets is echter minder waar, want Buxus is een prima bijenplant! Buxus die op een natuurlijke manier is gegroeid en weinig wordt gesnoeid zal elk jaar bloeien en wordt druk bezocht door zowel de honingbij als tal van wilde bijen en insecten.” Hij gaat verder: “Het oordeelkundig gebruik van gewasbescherming leidt niet tot meer bijensterfte. Siertelers spelen een belangrijke rol in het aanbod aan drachtplanten voor bijen vanwege hun sortimenstkennis.”

Laura Bruni van deelnemer Tuscany We vroegen een aantal deelnemers van vakbeurs GrootGroenPlus naar hun visie: Didier Hermans van Herplant BV en BetterBuxus®, beide deelnemer aan vakbeurs GrootGroenPlus, houdt al jaren bijen op de kwekerij, waaruit ook een eigen honing voortkomt. Didier zegt daarover: “Buxus is een prima bijenplant, evenals de Prunus. Er zijn beweringen in de media dat Buxus geen bijdrage zou leveren aan de biodiversiteit en slechts een ordinaire tuinplant zou zijn. Niets is echter minder waar, want Buxus is een prima bijenplant! Buxus die op een natuurlijke manier is gegroeid en weinig wordt gesnoeid zal elk jaar bloeien en wordt druk bezocht door zowel de honingbij als tal van wilde bijen en insecten.” Hij gaat verder: “Het oordeelkundig gebruik van gewasbescherming leidt niet tot meer bijensterfte. Siertelers spelen een belangrijke rol in het aanbod aan drachtplanten voor bijen vanwege hun sortimenstkennis.” Laura Bruni van deelnemer Tuscany Growers werd ook om een reactie gevraagd. Tuscany Growers kweekt sierplanten voor buiten. De kwekerijen zijn gevestigd in Pistoia in de prachtige omgeving van Toscane in Italië. VIVAI PIANTE BIAGINI en VIVAI PIANTE MASETTI SABINO hebben bijgedragen aan de faam van Pistoia, als hoofdstad van het Europese groen. Laura vertelt de KwekersBode: “Bijen zijn essentieel voor het leven: zonder bijen kunnen planten niet overleven en zich niet voortplanten. We moeten ons inzetten om zoveel mogelijk te doen om onze wereld en de bijen te beschermen, dus BE BEEFRIENDLY!!!” Ze vervolgt: “Goede bijenplanten zijn bijvoorbeeld de Lagerstroemia indica en de Osmanthus aquifolium.”

Ad van Heesbeen van deelnemer ASRA Plant B.V. spraken we over de bijensterfte. ASRA verkoopt tuinplanten onder de merknaam Sense of Nature. “Als boomkwekers staan wij aan de basis om het voedselprobleem van de bijen op te lossen. Boomkwekerijen kweken planten die door toepassingen bij de consument, in bedrijfsbeplanting, in overheids- en gemeenteplantsoenen een goede voedselbron voor bijen kunnen zijn,” aldus Ad. Hij vervolgt: “Echt iedereen kan een bijdrage leveren om de bijen te voeden, zelfs als je alleen een balkon hebt! Ook kan er in het openbaar groen nog veel meer en beter aangeplant worden, denk daarbij aan de bermen en afritten van grote wegen die nu vaak uit gras bestaan met hier en daar een boom. Plant dit vol met bos- en haagplantsoen, vaste planten en dergelijke, er is keuze genoeg. Zo wordt de ouderwetse houtwal de moderne bermwal!” ASRA Plant kweekt planten die enorm geliefd zijn bij bijen en hommels, zoals o.a. de Stokesia met een blauwe paarse bloem. Ze bieden ze aan op alle tuincentra in Europa en doordat ze worden geplant in (particuliere) tuinen, helpen ze de bijen aan voeding.

Toelichting

De honingbij komt algemeen voor in grote aantallen en wordt gewaardeerd vanwege de rol als bestuiver van vele plantensoorten, waaronder fruitbomen. Daarnaast is de honingbij de belangrijkste leverancier van verschillende natuurproducten zoals honing, bijenwas, koninginnengelei en propolis. Solitaire of wilde bijen vormen tezamen met de hommels en de honingbijen de superfamilie van Apoidea s.l. In Nederland komen circa 350 soorten voor, in onder andere de volgende geslachten: zijdebijen, groefbijen, zandbijen, metselbijen en behangersbijen. Waar honingbijen en enkele soorten hommels een sociale levenswijze hebben, doet de solitaire bij alles alleen: het maken van een nest, het zoeken van voedsel en het leggen van eitjes. Het komt ook wel voor dat nesten die dicht bij elkaar liggen een kolonie vormen, maar dat hoeft niet. Ook komt het voor dat de bijen dezelfde ingang gebruiken voor het nest (communaal), maar ook dat hangt van de soort af. Solitaire bijen leven meestal maar een paar weken, de nakomelingen overwinteren soms als larve, soms als pop en soms als imago (naam voor een volwassen insect na metamorfose). Honing is een natuurlijke vloeibare zoete substantie die ontstaat als honingbijen en/of honingmieren nectar uit bloemen verzamelen en deze vervolgens omzetten. De nectar wordt zowel door toevoegen van enzymen als door indikking door verdamping omgezet naar honing. Lokale honing wordt vaak aanbevolen omdat het pollen bevat van de planten in de omgeving. Deze lokale blootstelling zou het lichaam kunnen helpen wennen aan de pollen waar je allergisch voor bent. Kies bij voorkeur lokale honing van Nederlandse bodem als je in Nederland woont en last hebt van pollenallergie. 

Namens Vakbeurs GrootGroenPlus: Frans van Wanrooij, secretaris

“ Zoals Laura het krachtig samenvat: ‘Be Beefriendly’. Onder de deelnemers van GrootGroenPlus zit veel kennis op dit gebied en vaak ook onverwachte oplossingen, kwekers zijn zeker bereid om deze informatie met u te delen.”