De huidige situatie van de Poolse sierteeltsector kan kort worden omschreven als “veelbelovend maar niet helemaal voorspelbaar”. Net als in andere landen is de buitengewone hausse in de groene sector, veroorzaakt door de pandemie en de lockdowns, afgezwakt, maar heeft ook nieuwe klanten gecreëerd. Desondanks is het tijd voor meer evenwichtige activiteiten en voor het overwinnen van de uitdagingen die verband houden met de economie en met de oorlog in de omgeving.

Een stukje recente geschiedenis - met invloed op de huidige situatie

Na de invoering van de markteconomie in Polen in 1989 is de productie van boomkwekerijgewassen een van de snelst groeiende sectoren van de Poolse landbouw geworden. De sector werd gekenmerkt door een aanzienlijk aantal kleinschalige familiebedrijven. De meeste van de toen bestaande kwekerijen werden opgericht in de jaren 1970 of 1980, d.w.z. tijdens het communistische tijdperk in Polen (1945-1989). Maar enkele bedrijven hadden een langere traditie, die terugging tot de periode voor de Tweede Wereldoorlog.

Een ander keerpunt was de toetreding van Polen tot de Europese Unie in 2004, die de industrie een extra stimulans gaf dankzij de EU-fondsen, de gemakkelijkere handel binnen de EU en de toenemende welstand van de binnenlandse klanten.

Met de “wind der veranderingen” werd in 1991 de Poolse vereniging van kwekers (Związek Szkółkarzy Polskich - ZSzP) opgericht door een groep kwekers, die een grote invloed heeft gehad op de ontwikkeling en de toestand van de sector. De ZSzP richtte de internationale tentoonstelling “Green is Life” op (jaarlijks gehouden in Warschau begin september - 5-7 sept. 2024), werd in 2006 lid van de European Nurserystock Association (ENA) en vertegenwoordigt sinds 2018 Polen in de International Association of Horticultural Producers (AIPH). 

Huidige status 

Volgens de laatste editie van de International Statistics Flowers and Plants (2023), gepubliceerd door de AIPH, bedroeg de oppervlakte van de Poolse productie van boomkwekerijgewassen 7174 hectare in 2022, met een productiewaarde van €324 miljoen. Deze cijfers zijn echter gebaseerd op schattingen, onderzoek en analyse (door Dawid Olewnicki van de Warsaw University of Life Sciences - SGGW), niet op harde statistieken. Die zijn niet beschikbaar. 

Andrzej Kujawa, de huidige voorzitter van de ZSzP geeft toe dat de productie van boomkwekerijgewassen een sterke sector van de Poolse tuinbouw blijft. Tegelijkertijd zegt hij dat de sector zich op een keerpunt bevindt. Een van de redenen is het verlies van de Russische markt, die - volgens schattingen - ongeveer 20% van de export van sierkwekerijproducten genereerde (voor sommige kwekerijen was het zelfs het grootste deel van hun inkomen).

Rusland was jarenlang een belangrijke klant voor sommige Poolse kwekers van siergewassen vanwege ons klimaat, productieprofiel en kwaliteit en de nabijheid van de markt, om nog maar te zwijgen van de gemakkelijke communicatie tussen de Slavische partijen die betrokken zijn bij de handelsbetrekkingen. Het grootste deel van Polen ligt in klimaatzone 6 (enkele kleinere delen - in koudere zone 5b en warmere zone 7). Het meeste kwekerijmateriaal dat hier wordt geproduceerd is daarom voldoende winterhard voor Oost- en Noord-Europa, waar Poolse planten ook naar toe gaan. 

De voorzitter van de ZSzP voegt eraan toe dat hij tamelijk optimistisch is als hij kijkt naar de activiteiten van zijn collega's die hun exportbestemmingen hebben gediversifieerd of zelfs volledig hebben gewijzigd. "Hun strategieën kunnen verschillen, maar het is het effect dat telt",  benadrukt Kujawa en hij verklaart dat de juiste profilering van de klant de sleutel tot succes is.

Het is vermeldenswaard dat de oostelijke exportrichting inderdaad een karakteristiek kenmerk was van de Poolse boomkwekerijsector, maar Polen ontwikkelde buitenlandse verkoop naar vele andere bestemmingen, waaronder niet-Europese. Rond 2010 werden Poolse boomkwekerijproducten naar ongeveer 40 landen verzonden, met Duitsland als een van de belangrijkste afnemers. Tot nu toe is dit aantal alleen maar toegenomen. 

Tijden veranderen

Bronisław Szmit jr., mede-eigenaar van Szmit, een van de bekendste Poolse kwekerijen, noemt het Verenigd Koninkrijk als nieuwe markt voor zijn bedrijf. "De Britse interesse in onze voorraad is toegenomen na Brexit" aldus Szmit. Zijn kwekerij is echter speciaal - beroemd om zijn brede assortiment bomen, struiken en vaste planten, waaronder veel zeldzaamheden en noviteiten. Ditx trekt veel andere importeurs uit meer dan 40 verschillende landen naar deze kwekerij, die een oppervlakte heeft van 80 hectare (de productie vindt plaats op 45 hectare). 

Polen blijft een belangrijke speler als coniferenproducent. Hoewel het aandeel van bladverliezende struiken en bomen en vaste planten regelmatig is toegenomen en tegenwoordig de overhand heeft, zijn naaldbomen nog steeds populair in ons land. Thuja occidentalis 'Smaragd' neemt de eerste plaats in op de lange lijst van taxa - als een makkelijke, groenblijvende heester, geschikt voor hagen. De omvang van de productie is echter afgenomen, voornamelijk door het verlies van de Russische markt. 

Thuja 'Smaragd' is het paradepaardje van de grootste sierteeltkwekerij van Polen, Sutkowscy, die 300 hectare grond bezit, waarvan meer dan 160 hectare wordt gebruikt voor de teelt. Grote exemplaren van Thuja en andere coniferen, gekweekt in de volle grond, vormen het typische product van dit bedrijf (dat ook bladverliezende struiken en bomen aanbiedt). De kwekerij exporteert ongeveer 80% van haar voorraad - naar heel Europa. Tot het verbod op export naar Rusland werd 80% van de totale omzet (zowel uit buitenlandse als binnenlandse verkoop) gegenereerd door 'Smaragd'. Op dit moment benadrukt Michał Sutkowski - de eigenaar van het bedrijf - dat “de tijden veranderen” en hij meldt een groeiende vraag naar andere boomkwekerijgewassen uit zijn assortiment, ook in containers (potten van minimaal 3 liter), zoals Carpinus, Fagus, Hydrangea, Euonymus enz. "In deze onvoorspelbare tijden die we sinds 2020 meemaken, moet je zo flexibel mogelijk zijn", zegt Sutkowski en legt uit dat een van zijn doelen nu de gestage ontwikkeling van de laanbomenproductie is. 

Laten we benadrukken dat gewone Thuja's die in aanzienlijke hoeveelheden worden verkocht, niet het kenmerk zijn van de Poolse boomkwekerijsector. In het geval van coniferen wordt meer concurrentievoordeel geboden door geënt materiaal, zoals dat te zien is op GrootGroenPlus. De kwekerij A&M Kałuzińscy Polskie Korzenie presenteerde daar geënte coniferen (en magnolia's) in containers, terwijl het bedrijf Multiflora - geënte liners voor verdere productie presenteerde, met dennen als specialiteit. Er zijn meer bedrijven die enten aanbieden van een breed assortiment soorten en variëteiten. 

De productie van vaste planten zit in de lift. De ongekende populariteit van siergrassen in Polen zorgt ervoor dat ze steeds vaker voorkomen, niet alleen in tuinen, maar ook in stedelijke groengebieden. Het aanbod is verrijkt met de cultivars van Poolse rassen, bijvoorbeeld de bekroonde Miscanthus sinensis 'Boucle' of Festuca 'Miedzianobrody' (Sunrise). In de toekomst zullen er nog veel meer worden geïntroduceerd.

Het meest succesvolle en internationaal erkende Poolse veredelingsprogramma is echter van toepassing op Clematis. Op dit moment zet Szczepan Marczyński de lange Poolse veredelingstraditie van dit geslacht voort (bijv. Clematis Blue Angel = 'Błękitny Anioł' of 'Warszawska Nike' van S. Franczak) en zal hij met meer nieuwigheden komen om toe te voegen aan de lijst van zijn eigen meer dan 70 cultivars. 

Uitdagingen

De hausse in de groene industrie als gevolg van de pandemie had gevolgen voor de ontwikkeling van de kwekerijsector - in termen van oppervlakte, aantal producten en inkomsten. Kwekers konden de prijzen van hun producten verhogen. Het uitbreken van de grootschalige oorlog in Oekraïne in 2022 was een andere game-changer voor de sector. De productiekosten stegen aanzienlijk, net als de inflatie - de gemiddelde jaarlijkse inflatie in Polen in 2023 bedroeg 11,4% j/j. 

Daardoor verslechterde de economische situatie van de gemiddelde klant in Polen en daalde zijn of haar koopkracht. Met het oog hierop zijn kwekers momenteel terughoudend om de prijzen van boomkwekerijproducten op de binnenlandse markt te verhogen, hoewel de economische berekening zou suggereren om dit wel te doen. 

Bovenal zijn de arbeidskosten en het personeelstekort de grootste last geworden voor kwekers. De populistische regering die tussen 2015 en 2023 in Polen aan de macht was, verhoogde regelmatig het wettelijke minimumloon dat werkgevers moeten betalen. In sectoren zoals de productie van boomkwekerijproducten, waar veel handenarbeid nodig is, werd dat probleem nog verergerd door de uittocht van Oekraïense mannen in de militaire leeftijd na februari 2022. Vóór die datum waren ze heel gewoon in Poolse tuinbouwbedrijven. Als gevolg daarvan is de ontwikkeling van de schaal van de productie in Polen, die de laatste paar jaar werd opgemerkt, tot stilstand gekomen. 

Enkele andere uitdagingen die de kwekers noemen zijn - de onvoorspelbare klimaatomstandigheden, met gevaarlijke extremen; - nieuwe plagen en ziekten die met de voorraad uit het buitenland worden “geïmporteerd” of zich noordwaarts verplaatsen als gevolg van de opwarming van de aarde; - een afnemend aantal efficiënte gewasbeschermingsmiddelen die beschikbaar zijn op de EU-markt; - beperkingen, zoals het verbod op het gebruik van turf in de productie of op exportmarkten. 

Dit seizoen

Wat het huidige jaar betreft, vonden de Poolse kwekers die aan tuincentra leveren het seizoen 2024 goed tot zeer goed. Dit versterkt door het warme weer in februari (het begin van het seizoen) en de algemene tendens om vroeger bestellingen te krijgen voor de lente, die verantwoordelijk is voor de belangrijkste inkomsten. Wat de vraag van investeerders betreft, lijken de waargenomen vertraging in de vastgoedmarkt en de beperkte nieuwe individuele investeringen in Polen de sterke interesse in planten niet te hebben gestopt. 

- De rustige jaren hebben ertoe bijgedragen dat een behoorlijke nieuwe groep klanten de gewoonte heeft gekregen om voor de tuin te zorgen of zich te interesseren voor het groen om hen heen - legt Jakub Kurowski, mede-eigenaar van de driegeneratiekwekerij Kurowscy, uit.  Michał Sutkowski deelt deze mening en zegt dat de Poolse sierteeltsector het goed doet in vergelijking met veel andere sectoren.

Auteur: Alicja Cecot, journalist